هر پسر و دختری که پا به دوران جوانی میگذارد، یکی از بزرگ‌ترین آرزوهایش ازدواج و ایجاد کانون گرم و پر مهر خانواده است تا برای خود یار و همراهی پیدا کرده و از نعمت زندگی مشترک زناشویی، استقلال و آزادی بیشتری کسب کند. پسران و دختران جوان سعادت خود را در سایه زندگی مشترک جستجو میکنند. چنین میلی به‌طور طبیعی و فطری در انسان‌ها وجود دارد و نمیتوان از آن صرف نظر کرد. بزرگ‌ترین پناهگاه مطمئن برای جوانان، کانون گرم خانواده است که میتوانند در آن اضطراب‌های درونی خود را به استقامت و آرامش تبدیل کنند و غم‌ها و نگرانی‌های خود را از یاد ببرند. امر ازدواج و تحقق آن در جامعه باید برای همه آسان باشد؛ چرا که این امر یک ضرورت حیاتی است. ولی متاسفانه در جامعه امروزی ما، روز‌به‌روز بر تشریفات، سنگینی مهریهها، اسراف‌ها و تجملگراییها افزوده میشود که تحمل پیامدهای آن برای عموم افراد جامعه دشوار و چه بسا برای بعضی غیر ممکن میباشد. متأسفانه حتی بعضی از پدران و مادران با رقابت‌های غلط، فرزندان خود را به سوی سختی سوق میدهند.
خانواده‌ها با توقعات زیاد، نا‌معقول و غیر‌ممکن خود گاهی دو جوان را که می‌توانستند در کمال آرامش در پناه هم باشند را به تباهی می‌کشانند. برخی از مادران به جای اینکه دختران خود را به سازگاری، ساده زیستی و ارزش‌های انسانی راهنمایی کنند، تشریفات و زرق و برق ظاهری را در چشم فرزند جوان خود بزرگ جلوه میدهند. جای تأسف دارد که پردههای غفلت و نادانی، چشم و گوش و دل برخی افراد ظاهر بین را چنان بسته است که همه ارزش‌ها، سعادت و عافیت و راحتی فرزندان خود را در سایه پول، تجمل و حسن قیافه میجویند.
ما بهترین راه و روش زندگی را در کلام و عمل پیامبر(ص) و خاندان پاکش مییابیم و احکام اسلام را روشن‌ترین آینه زندگی سعادتمند میبینیم. بدین منظور گلچینی از مطالب ارائه شده ایشان را در ارتبط با ازدواج بیان خواهیم کرد.
چهل حدیث ازدواج
1. تاثیر ازدواج
قال رسول الله (ص): «اذا تزوج الرجل احرز نصف دینه؛ کسی که ازدواج کند، نصف دینش را حفظ کرده است».(1)
2. ازدواج در هنگام تنگدستی
قال الامام الصادق(ع): «من ترک التزویج مخافه الفقر فقد اساء الظن بالله عز و جل، ان الله عز و جل یقول: ان یکونوا فقراء یغنهم الله من فضله؛ هر کس از ترس فقر ازدواج نکند نسبت به لطف خداوند بدگمان شده است. چرا که خداوند میفرماید: اگر آنان فقیر باشند خداوند از فضل و کرم خود بی نیازشان میکند».(2)
3. ازدواج رحمت است
قال النبی(ص): «یفتح ابواب السماء بالرحمة فی اربع مواضع: عند نزول المطر، و عند نظر الولد فی وجه الوالدین، و عند فتح باب الکعبة، و عند النکاح؛ درهای رحمت آسمانی در چهار وقت گشوده میشود: موقع بارش باران، زمانی که فرزند به چهره پدر و مادرش مینگرد، هنگام گشوده شدن در کعبه، هنگام برپایی مراسم عقد و عروسی».(3)
4. آفات بی‌همسری
قال رسول الله(ص): «اکثر اهل النار العزاب؛ بیشترین اهل جهنم انسان‌های بی‌همسر هستند».(4)
5. تلاش در ازدواج بی‌همسران
عن الصادق(ع) قال: «من زوج اعزبا کان ممن ینظر الله عز و جل الیه یوم القیامة؛ کسی که مجردی را تزویج کند و امکان ازدواج او را فراهم نماید از کسانی است که در قیامت خداوند به آنان نظر لطف میکند».(5)
6. در سایه عرش
قال موسی بن جعفر(ع): «ثلاثة یستظلون یظل عرش الله یوم القیامة، یوم لا ظل الا ظله: رجل زوج اخاه المسلم او اخدمه او کتم له سرا؛ سه دسته در روز قیامت، روزی که سایه و پناهی جزء سایه خداوند نیست، در سایه و پناه خدا هستند: مردی که زمینه ازدواج برادر مسلمانش را آماده نماید، مردی که (به برادر مسلمانش خدمت کند)، کسی که سر برادر مسلمانش را بپوشاند».(6)
7. منظور نظر حق
قال الامام الصادق(ع): «اربعة ینظر الله الیهم یوم القیامة: من اقال نادما او اغاث لهفان او اعتق نسمة او زوج عزبا؛ چهار کس در قیامت مورد نظر پروردگارند: آنکه چون طرف معامله پشیمان شود، معامله را برگرداند، کسی که غم از دلی برگیرد، کسی که بردهای را آزاد کند، کسی که بی‌همسران را به ازدواج درآورد».(7)
8. بهترین وساطت
قال امیرالمؤمنین علی(ع): «افضل الشفاعات ان تشفع بین اثنین فی نکاح یجمع الله بینهما؛ از بهترین شفاعت‌ها، شفاعت بین دو نفر در امر ازدواج است تا اینکه خداوند آنان را مجذوب یکدیگر گرداند».(8)
9. ازدواج با دینداران
عن النبی(ص) قال: «من تزوج امراة لمالها وکله الله الیه، و من تزوجها لجمالها رای فیها ما یکره، و من تزوجها لدینها جمع الله له ذلک؛ هر که با زنی به خاطر مالش ازدواج کند، خداوند او را به مال وی واگذار میکند، و هر که با او به خاطر جمال و زیبائیاش ازدواج نماید، در او چیزی را که خوشایند او نیست، خواهد دید، و هر که با وی به خاطر دینش ازدواج کند، خداوند تمامی این مزایا را برای او جمع میکند».(9)
10. دیدار قبل از وصلت
عن الصادق(ع) قال: «لا باس بان ینظر الرجل الی المراة اذا اراد ان یتزوجها. ینظر الی خلفها و الی وجهها؛ مانعی ندارد که مرد قامت و صورت زنی را که قصد ازدواج با او دارد، ببیند».(10)
11. دیدار عروس و داماد قبل از ازدواج
عن محمد بن مسلم قال: «سالت ابا جعفر(ع) عن الرجل یرید ان یتزوج المراة، اینظر الیها؟ قال: نعم انما یشتریها باغلی الثمن؛ از امام باقر(ع) پرسیدم: مردی که میخواهد با زنی ازدواج کند آیا حق دارد او را ببیند؟ امام(ع) فرمودند: آری، چون در برابر آن بهای سنگینی میپردازد».(11)
12. سؤال از اوصاف
قال علی(ع): «اذا اراد احدکم ان یتزوج فلیسال عن شعرها کما یسال عن وجهها فان الشعر احد الجمالین؛ هر وقت یکی از شما، بخواهد، ازدواج کند، از اوصاف موی سر زن نیز سؤال کند همچنان‌که از چگونگی رخسار او میپرسد. چون که موی زن یکی از دو زیبایی (مو و صورت) اوست».(12)
13. خواستگار مذهبی و خوش اخلاق
قال الامام الرضا(ع): «اذا خطب الیک رجل رضیت دینه و خلقه فزوجه و لا یمنعک فقره و..؛ هنگامی که مردی از شما خواستگاری کرد که از دین و اخلاق او راضی بودید به ازدواج با او رضایت دهید. و مبادا فقر او تو را از این رضایت باز دارد و...».(13)
14. داماد هم شأن
قال النبی(ص): «اذا جائکم الاکفاء فانکحوهن و لا تربصوا بهن الحدثان؛ وقتی که اشخاص هم شأن به خواستگاری دختران شما آمدند، به آن‌ها دختر دهید و در کار آن‌ها منتظر حوادث نباشید».(14)
15. عروس شایسته
قال رسول الله(ص): «ما استفاد امرء فائدة بعد الاسلام افضل من زوجة مسلمة تسره اذا نظر الیها، تطیعه اذا امرها و تحفظه اذا غاب عنها فی نفسها و ماله؛ پس از اسلام، هیچ نعمتی برای مرد بهتر از زن مسلمانی نیست که هر گاه به او بنگرد، مسرورش کند و هرگاه به او فرمان دهد، اطاعتش نماید و در غیاب او حافظ ناموس و مالش باشد».(15)
16. دقت در انتخاب
قال الامام الصادق(ع): «انما المراة قلادة فانظر ما تتقلد؛ زن همانند گردنبندی است، نیک بنگر که چه گردنبندی را به گردنت آویزان میکنی».(16)
17. وصلت نکردن با خانواده ناشایست
عن النبی(ص) قال: «ایاکم و خضراء الدمن، قیل: یا رسول الله و ما خضراء الدمن؟ قال: المراة الحسناء فی منبت السوء؛ بپرهیزید از سبزههایی که در مزبله میروید. عرض شد: یا رسول الله! سبزههایی که در مزبله میروید چیست؟ حضرت(ص) فرمودند: زن زیبایی که در خانواده پست و ناشایست بوجود آمده باشد».(17)
18. ازدواج با دوشیزگان
قال رسول الله(ص): «تزوجوا الابکار فانهن اعذب افواها و ارتق ارحاما و اسرع تعلما و اثبت للمودة؛ با دختران باکره ازدواج کنید زیرا که دهان آنان شیرین و رحمشان مناسب‌تر است و زود چیزی را یاد میگیرند و محبتشان پایدارتر است».(18)
19. رضایت داماد
سئل عن الصادق(ع): «انی ارید ان اتزوج امراة و ان ابوی اراد غیرها. قال: تزوج التی هویت ودع التی هوی ابواک؛ کسی از امام صادق(ع) سؤال کرد: من میخواهم با زنی ازدواج کنم ولی پدر و مادرم مایلند با دیگری ازدواج کنم. امام(ع) فرمودند: با زنی که خودت مایل هستی ازدواج کن، و زنی را که پدر و مادرت [بدون رضایت تو] انتخاب کردهاند، رها کن».(19)
20. سهولت خواستگاری
قال رسول الله(ص): «ان من یمن المراة تیسیر خطبتها؛ از نشانههای برکت زن آن است که خواستگاریش بی‌تکلف و آسان انجام گیرد».(20)
21. آداب خواستگاری
قال النبی(ص): «لا یخطب احدکم علی خطبة اخیه؛ هیچ یک از شما زنی را که دیگری خواستگاری میکند، خواستگاری نکند. (تا اینکه با او ازدواج کند و یا اینکه منصرف شود و اگر منصرف شد خواستگاریش بلامانع است)».(21)
22. خواستگار شرابخوار
قال رسول الله(ص): «شارب الخمر لا یزوج اذا خطب؛ شرابخوار اگر تقاضای ازدواج کرد قبول نکنید».(22)
23. مراسم عروسی در شب
قال الامام الرضا(ع): «من سنته رسول الله(ص) التزویج باللیل، لان الله تعالی جعل اللیل سکنا و النساء انما هن سکن؛ مراسم عروسی در شب، سنت پیامبر اسلام(ص) است، چرا که خداوند شب را مایه آرامش قرار داده و زن هم آرامش خاطر است».(23)
24. سور عروسی
قال النبی(ص): «لا ولیمة الا فی خمس: عرس او خرس او عذار او وکار او رکاز؛ سور و ولیمه در پنج مورد است: عروسی، تولد اولاد، ختنه کردن نوزاد، خریدن خانه، بازگشت از سفر مکه».(24)
25. ولیمه در عروسی
قال الامام الصادق(ع): «ان رسول الله(ص) حین تزوج میمونة بنت الحارث اولم علیها و اطعم الناس الحیس؛ پیامبر خدا(ص) در هنگام تزویج «میمونه» دختر «حارث» ولیمه داد و با غذای معجون خرما از حاضرین پذیرایی فرمود».(25)
26. طعام دادن در عروسی
قال رسول الله(ص): «ان من سنن المرسلین الاطعام عند التزویج؛ سور دادن و اطعام در ازدواج، از سنت پیامبران است».(26)
27. برترین زنان امت
قال رسول الله(ص): «افضل نساء امتی اصبحهن وجهان و اقلهن مهرا؛ بهترین زنان امت من زنانی هستند که خوشروتر و مهریه ایشان کمتر باشد».(27)
28. کمی مهریه برکت زن
قال الامام الصادق(ع): «ان من برکة المراة قلة مهرها؛ از برکات زن کمی مهریه اوست».(28)
29. سنگینی مهریه
قال امیرالمؤمنین علی(ع): «لا تغالوا بمهور النساء فتکون عداوة؛ مهریه زن‌ها را سنگین نگیرید که موجب کدورت و دشمنی گردد».(29)
30. جهیزیه بی‌منت
قال رسول الله(ص): «لو ان جمیع ما فی الارض من ذهب و فضة حملته المراة الی بیت زوجها ثم ضربت علی راس زوجها یوما من الایام، تقول: من انت؟ انما المال مالی، حبط عملها و لو کانت من اعبد الناس الا ان تتوب و ترجع و تعتذر الی زوجها؛ اگر تمام چیزهایی که در روی زمین از طلا و نقره وجود دارد و زن آن‌ها را به خانه شوهرش بیاورد، آنگاه یک روز از روزها بر سر شوهرش منت بگذارد و بگوید تو کیستی؟ این اموال مال من است. در این صورت اجر و عمل زن از بین میرود اگر چه از عابدترین مردم باشد. مگر اینکه توبه کند و برگردد و از شوهرش عذرخواهی کند».(30)
31. مهریه چیست؟
عن ابی جعفر(ع) قال: «الصداق ما تراضیا علیه من قلیل او کثیر فهذا الصداق؛ مهریه همان چیزی است که طرفین بر آن توافق میکنند، کم باشد یا زیاد».(31)
32. ندادن مهریه
عن ابی عبدالله(ع) قال: «من امهر مهرا ثم لا ینوی قضاءه کان بمنزلة السارق؛ کسی که مهریهای (برای زن قرار دهد) و قصدش این باشد که به او ندهد او همانند دزد است».(32)
33. خانه دوست داشتنی
قال الامام الصادق(ع): «ان الله یحب البیت الذی هو العرس؛ خداوند خانه‌ای را که در آن عروسی انجام گرفته، دوست میدارد».(33)
34. بیداری در شب عروسی
قال رسول الله(ص): «لا سهر الا فی ثلاث: متهجد بالقرآن، او فی طلب العلم، او عروس تهدی الی زوجها؛ شب بیداری روا نیست، مگر در سه مورد: تلاوت قرآن، تحصیل علم، بردن عروس به خانه داماد».(34)
35. بدرقه عروس
«امر النبی(ص) بنات عبدالمطلب و نساء المهاجرین و الانصار: ان یمضین فی صحبة فاطمة علیها السلام و ان یفرحن و یرجزن و یکبرن و یحمدن و لا یقلن ما لا یرضی الله؛ پیامبر خدا(ص) امر فرمود، دختران عبدالمطلب و زنان مهاجر و انصار در شب عروسی حضرت فاطمه علیها السلام به همراه او بروند و شادی کنند، شعر و سرود بخوانند، تکبیر و حمد بگویند. و از گفتن حرف‌هایی که خدا بدان راضی نیست، بپرهیزند».(35)
36. زفاف و مهمانی
عن الصادق(ع) قال: «زفوا عرائسکم لیلا و اطعموا ضحی؛ مراسم عروسی را در شب و مهمانی را در روز انجام دهید».(36)
37. دعای شب زفاف
قال الصادق(ع): «اذا دخلت علیک اهلک فخذ بناصیتها و استقبل بها القبلة و قل: اللهم... فان قضیت لی منها ولدا فاجعله مبارکا سویا؛ چون همسرت به خانه تو آمد، دست بر پیشانیش بگذار، و رو به قبلهاش برگردان و [دعا کن و] بگو: خداوندا!... اگر از این همسرم، فرزندی برای من تقدیر نمایی، فرزند مبارک و سالم عنایت فرمای».(37)
38. هفته عروسی
«سئل عن ابی عبدالله(ع) فی الرجل یتزوج البکر، قال: یقیم عندها سبعة ایام؛ از امام صادق(ع) سؤال شد در مورد مردی که با دختر باکرهای ازدواج میکند، امام(ع) فرمودند: شوهر یک هفته در پیش او باشد».(38)
39. آب دادن زن به شوهر
قال الامام الکاظم(ع): «ما من امراة تسقی زوجها شربة من ماء الا کان خیرا لها من عبادة سنة؛ هر زنی که به شوهرش قدری آب آشامیدنی بدهد، پاداش آن از عبادت یک ساله بالاتر است».(39)
40. محبت به زن
قال الامام الصادق(ع): «العبد کلما ازداد للنساء حبا ازداد فی الایمان فضلا؛ هر چه محبت مرد بر زن بیشتر گردد، بر فضیلت ایمانش افزوده میشود».(40)
1. مستدرک الوسائل، ج 14، ص 154.
2. من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 251.
3. بحار الانوار، ج 103، ص 221.
4. من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 251.
5. وسائل الشیعه، ج 20، ص 45.
6. وسائل الشیعه، ج 20، ص 46.
7. وسائل الشیعه، ج 20، ص 46.
8. تهذیب، ج 7، ص 405، وسائل الشیعه، ج 20، ص 45.
9. وسائل الشیعه، ج 14، ص 31.
10. وسائل الشیعه، ج 20، ص 88.
11. وسائل الشیعه، ج 20، ص 88.
12. من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 254.
13. میزان الحکمة، ج 4، ص 280.
14. نهج الفصاحه، ص 37، ح 193.
15. من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 255.
16. وسائل الشیعه، ج 20، ص 33.
17. من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 256، مکارم الاخلاق، ص 205.
18. بحار الانوار، ج 103، ص 237.
19. تهذیب، الاحکام، ج 7، ص 392.
20. کنز العمال، ج 16، ص 322، ح 44721.
21. صحیح مسلم، ج 2، ص 1034، ح 56.
22. وسائل الشیعه، ج 20، ص 79.
23. وسائل الشیعه، ج 20، ص 91.
24. من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 263.
25. فروع کافی، ج 5، ص 368.
26. فروع کافی، ج 5،ص 367.
27. من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 252.
28. من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 254.
29. وسائل الشیعه، ج 15، ص 11.
30. مکارم الاخلاق، باب 8، ص 202.
31. فروع کافی، ج 5، ص 378.
32. فروع کافی، ج 5، ص، 383.
33. وسائل الشیعه، ج 22، ص 7.
34. وسائل الشیعه، ج 20، ص 92.
35. مستدرک الوسائل، ج 14، ص 198.
36. من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 262.
37. من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 263.
38. وسائل الشیعه، ج 21، ص 339.
39. وسائل الشیعه، ج 20، ص 172.
40. من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 251.
