دروغ در قرآن
زشت‌ترین گناهان دروغ است. قرآن کریم در این‌باره می‌فرماید:
«خداوند گزافکار دروغگو را هدایت نمی‌کند.»(مومن،28) «کسانی دروغ می‌بافند که به آیه‌های خدا، ایمان ندارند. آنان خود دروغگویانند.»(نحل، 105) «گوش‌دهندگان به دروغ، بسیار حرام خواران‌خوارند.»(مائده، 42)
دروغ یکی از گناهان کبیره است و فرقی میان اینکه دروغ را به زبان، یا به نوشتن و یا به اشاره بفهماند نمی‌کند و دروغگو در ردیف کافر و کسی است که به خدا ایمان ندارد، و گوش دادن به آن حرام شمرده شده است.
دروغ در روایات
درباره دروغ و زشتی آن روایاتی رسیده است که به بخشی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.
پیامبر اسلام(ص) فرموده‌اند:
«از دروغ دوری بجویید؛ زیرا دروغ به گناه و بدکاری وا می‌دارد و گناه و بدکاری به آتش می‌کشاند.»(جامع‌السعادات، ج2، ص322)
و آن حضرت فرموده است: «دروغ روزی را کم می‌کند.»(همان) و همچنین فرموده‌اند: «هرگز به دروغگو تلقین دروغ نکنید؛ چون به شما دروغ گوید؛ زیرا فرزندان یعقوب تا آن زمان نمی‌دانستند که گرگ انسان را می‌خورد تا اینکه پدرشان آن را یاد داد.»(تفسیر نورالثقلین، ج2، ص415)
امیرمومنان علی(ع) فرموده است: «بنده مزه ایمان را نمی‌چشد، تا اینکه دروغ را رها کند؛ چه شوخی باشد و چه جدی.»(جامع‌السعادات، ج2، ص323)
در حدیثی از امام باقر(ع) آمده است: «دروغ ویران کننده ایمان است.»(اصول کافی، ج2، ص339)
امام صادق(ع) فرموده‌اند: «خداوند فراموشی را بر دروغگویان، کمک قرار داده.»(بحارالأنوار، ج69، ص251)
از امام حسن عسکری(ع) نقل شده است: «همه پلیدی‌ها در خانه‌ای قرار داده شده و کلید آن دروغ است.»(جامع‌السعادات، ج2، ص323)
مواردی که دروغ گفتن جایز است
دروغ‌گفتن در چند مورد استثناء شده است و آن‌ها عبارتند از:
1.صلح و سازش میان مردم؛ 2.نیرنگ در جنگ؛ 3.وعده به همسر؛ 4.دورکردن شرّ ستمگران؛ 5.نجات دادن جان انسان.
پیامبر اسلام(ص) فرموده است: «ای علی! دروغ در سه چیز نیکوست: نیرنگ در جنگ؛ وعده دادن شما به همسرت و سازش میان مردم. و فرمودند: «ای علی! خداوند دروغ گفتن در مورد صلح را دوست دارد و از راست گفتن در مورد فساد و تباهی بیزار است.»(وسائل‌الشیعه؛ ج8، ص578)
پیامبر اسلام(ص) فرموده است: «هر دروغی دروغ نوشته می‌شود، مگر اینکه مردی در جنگ دروغ بگوید.»(المحجه البیضاء، ج5، ص245)
امام صادق(ع) فرموده‌اند: «دروغ‌گفتن نکوهش شده است؛ مگر در دو چیز: دفع شر ستمگران و آشتی میان مردم.»(بحارالأنوار، ج69، ص263)
در حدیثی آمده است: «هیچ حرامی نیست مگر اینکه خداوند آن را برای {انسان} مضطر حلال کرده است.»(بحارالأنوار، ج101، ص284)
تفاوت میان دروغ و توریه
توریه به سخنی گفته می‌شود که شنونده از آن چیزی می‌فهمد و گوینده از آن چیز دیگری اراده می‌کند؛ یا به تعبیر دیگر سخنی است دوپهلو.
از یکی از دانشمندان سوال کردند: جانشین بلافصل پیامبر اسلام(ص) که بود؟
او که در شرایطی بود که نمی‌بایست عقیده خود را صریحاً بیان می‌کرد، در جواب گفت: «آن‌که دخترش در خانه او بود.» شنونده چنین فکر می‌کرد که منظورش این است کسی که دخترش در خانه پیامبر(ص) بود؛ یعنی ابوبکر، ولی منظور گوینده این بود: آن کسی که دختر پیامبر(ص) فاطمه زهرا(ع) در خانه او بود؛ یعنی حضرت علی(ع).
سوگند دروغ
خداوند در آیه 77 سوره آل‌عمران در این‌باره می‌فرمایند:
«کسانی‌که پیمان خدا و سوگندهای خویش را به بهایی اندک می‌فروشند در آخرت بهره‌ای ندارند و خداوند روز قیامت با آنان سخن نمی‌گوید و به آنان نمی‌نگرد و آنان را پاکیزه نمی‌سازد و بر ایشان کیفری دردناک است.»
در حدیثی از امام صادق(ع) فرموده است: «هرکس سوگندی خورد و می‌داند که دروغ است، پس با خدا جنگیده است.»(فروع کافی، ج7، ص435)
و آن حضرت(ع) فرموده‌اند: «حواریون حضرت مسیح(ع) به ایشان گفتند: ای آموزگار خوبی‌ها ما را راهنمایی کن، فرمود موسی(ع) پیامبر خدا شما را فرمان داد که به خدا سوگند دروغ مخورید. و من به شما فرمان می‌دهم نه راست و نه دروغ به خدا سوگند مخورید.»(همان، ص434)
ابوذر و پرهیز از دروغ
گویند کیفیت خروج پیامبر(ص) از خانه به این ترتیب بوده است که حضرت رسول(ص) به ابوذر فرمودند: مرا از این خانه بیرون ببر! ابوذر اطاعت کرد؛ به این‌گونه که پیامبر در میان روپوشی قرار گرفتند؛ ابوذر آن جناب را به گرده خود گرفت و از خانه بیرون آمد. مشرکان خشن قریش، وقتی ابوذر را دیدند، گفتند: آن چیست که در پشت خود حمل می‌کنی؟ ابوذر با خود فکر کرد که هرچه بگوید، ممکن است آنان تحقیق کنند و از طرفی دانست، نجات در راستگویی است. بنابراین، راستش را گفت و پاسخ داد: این پیغمبر خدا(ص) است! آنان گفتند ابوذر در این موقعیت حساس ما را مسخره می‌کند. غیر ممکن است او جای پیامبر(ص) را به ما نشان دهد؛ سرانجام از ابوذر دست کشیدند. ابوذر آن حضرت را به همان شکل به دوش کشید تا بیرون مکه ایشان را بر زمین گذاشت. رسول خدا(ص) فرمود: «ای ابوذر! چطور شد در این موقعیت پرخطر، راستش را گفتی؟
ابوذر گفت: هرچه بر خود فشار آوردم که دروغی بگویم، دیدم دروغ بلد نیستم! از این‌رو، رسول گرامی(ص) فرمودند: «آسمان سایه نینداخت و زمین بر روی خود برنداشت، صاحب لهجه‌ای را که راستگوتر از ابوذر باشد.
